Tranzicija ka održivoj izgrađenoj sredini kao imperativ sadašnjice
Klimatske promene su ne samo budući scenario, već uveliko naša realnost, a najviše su pogođeni upravo gradovi. Imajući u vidu da građevinska industrija u svetu prouzrokuje 40% emisije CO2 i 35% totalnog otpada, zarad ublaživanja klimatske krize je presudno da se ona adaptira, ugleda na i primeni pozitivne primere inovativne dobre prakse. Prirodno snižavanje temperature u gradskim sredinama i hlađenje gradskog prostora jedan je takav primer, a ovome najviše doprinose velika, senovita stabla. Drveće pozitivno utiče na mikroklimu, filtrira i povećava vlažnost vazduha, apsorbuje ugljen dioksid, pravi hladovinu, a koren upija dosta kišnice. Studije pokazuju da drveće razvija svoj pun gabaritni potencijal tek nakon 20 godina. Sa povećanjem prečnika krošnje, proporcionalno se povećava i zapremina korena, a da bi drvo bilo dobro i zdravo, potrebno je bar 35 kubnih metara korenskog prostora.
Realnost je nažalost drugačija: složena podstruktura savremenih putnih sistema ograničava prostor; neodgovarajuća podloga, so na putevima zimi i zagađene površinske vode, rastuće temperature, dugi periodi suše i toplotni talasi opterećuju stabla. U ovim uslovima, ona prestaju da se razvijaju nakon samo nekoliko godina, podložna su štetočinama, venu ili umiru.
Princip Grada sunđera je inovativna metoda izgradnje koja osigurava da gradsko drveće može da preživi u uličnom prostoru; omogućava zdrav razvoj velikih krošnji i istovremeno stvara podzemni prostor za zadržavanje kišnice. Ovo je građevinska metoda, a ne građevinski proizvod, gde se korenov sistem drveća može bez oštećenja širiti ispod popločanih površina.
Ovaj „sunđer“ ispod površine funkcioniše tako što šupljine između kamenja potkonstrukcije, ispunjene supstratom, obezbeđuju stablima vodu i u sušnim periodima. Stvara se sistem pora kroz koje se prostire koren: grube pore omogućavaju vazduhu i vodi da prodru u tlo i distribuiraju ih. Dodatni efekat je stvaranje prostora za zadržavanje kišnice, koji rasterećuje kišni kanalizacioni sistem i snabdeva drveće čak i tokom sušnih perioda.
Slika 1- Princip grada sunđera, izvor: ACO građevinski elementi d.o.o.
Ovaj princip usmerava fokus na urbano drvo kao efikasno sredstvo borbe protiv posledica klimatskih promena, posebno za ublažavanje urbanih toplotnih ostrva, i omogućava proširenje korena drveta kao meru za poboljšanje njegove vitalnosti i životnog veka. Trebalo bi težiti da se većina godišnjih padavina uvede u retenzioni podzemni sistem, te da se što više moguće zadrži kao raspoloživo za biljke. Prikupljena kišnica sa krovnih površina se može uvesti direktno u podzemno sunđerasto telo grada, kao i zagađena kišnica sa ulica, koja se može prečistiti i kao takva uvesti u Grad Sunđer.
Poslednjih godina širom Austrije je već realizovano 25 projekata grada sunđera. Kopenhagen je još jedan grad koji primenjuje slične inovativne principe kroz svoj „Klaudburst“ program. Svetski kongres arhitekata, održan ove godine Kopenhagenu, upravo se bavio temama održivosti i inkluzije („Sustainable future – leave no one behind“). Kopenhagen je grad koji je sproveo brze i radikalne promene u izgrađenom prostoru, zarad postizanja 17 ciljeva održivosti (o potrebama inkluzije ljudi, recikliranja zgrada i materijala, očuvanja grinfilda i prirode, zabrane ostavljanja otpada, korišćenja lokalnih obnovljivih materijala u gradnji, smanjenja ugljeničnog otiska).
Šezdesetih je isključivan motorni saobraćaj iz centra a ljudi su osvajali ulice, osamdesetih su ljudi počeli da borave duže u otvorenom javnom prostoru u kafeima i na koncertima, a dvehiljaditih su počeli da se bave sportskim aktivnostima u urbanom javnom prostoru, koji je morao da bude upotpunjen novim elementima u borbi protiv posledica klimatskih promena. Ono što je Kopenhagen učinilo najčešće proglašavanim za najprikladniji grad za život na svetu je upravo planiranje grada po meri ljudi, a ne mašina.
Poznate danske arhitekte Bjarke Ingels i Anders Lendager govorili su o danskoj arhitekturi, usmerenoj prvenstveno na recikliranje zgrada ili gradnju od recikliranih materijala, kao i na izrazito promišljenu novogradnju koja mora biti izuzetno kvalitetna u smislu materijalizacije: od ekološki ispravnih materijala, višenamenskog karaktera i adaptabilnosti funkcija. Ideja je upravo da je dug život zgrada moguć i pored potreba za izmenama, te i visokih standarda u pogledu estetike, komfora ljudi i prilagodljivosti na izazove nastale klimatskim promenama i izazove neplaniranih nepogoda. Ingelsove zgrade „Osmice“ i „Kopenhil“, Lendagerove zgrade sastavljenih od recikliranih prozora i drvenih obloga, kao i od pačvorka delova zidova od opeke, daju nadu da je uz znanje i inventivnost, kao i poštovanje pravila održive-zelene gradnje moguće graditi tako da se ne samo smanje loši uticaji na životnu sredinu, nego i da uticaj zgrada i urbanog prostora postane pozitivan.
Slika 2 – Zgrada 8 (eng. 8 House), izvor: The Modern House
Ovakvi inovativni pristupi su upravo ono što je potrebno savremenom građevinskom sektoru, kako bi svi njegovi učesnici zajedno mogli da grade zeleniju i održiviju budućnost. Umrežavanje svih stejkholdera zarad kolaborativne inovacije je upravo ono što Savet zelene gradnje Srbije radi – on okuplja investitore, projektante, proizvođače, izvođače, akademiju, stručnjake i javnost kao takvu oko zajedničke vizije održive i zelene izgrađene sredine. Obeležavanje Svetske nedelje zelene gradnje koju tradicionalno održavamo pravi je primer takvog umrežavanja i implementacije novih znanja i primera dobre prakse u svrhu opšteg dobra.
Zahvaljujući našoj jedinstvenoj mreži članova i njihovom neumornom angažmanu, ove godine imali smo priliku da doprinesemo institucionalizaciji zelene gradnje kroz novu nacionalnu regulativu, koja, pored obaveze, predviđa i ekonomski podsticaj za potvrđenu zelenu gradnju .
Našim daljim zalaganjem nameravamo da nastavimo zajednički rad ka kvalitetnijem i zelenijem okruženju po meri svih ljudi. Naša želja je da nastavimo da okupljamo predstavnike sa svih krajeva građevinskog sektora oko deljene vizije svetlije i zelenije budućnosti.